Masayoshi Son, nhà sáng lập tập đoàn đầu tư công nghệ SoftBank (Nhật Bản), đang xúc tiến một kế hoạch đầu tư quy mô lớn. Cụ thể hơn, SoftBank muốn xây dựng một tổ hợp công nghiệp trí tuệ nhân tạo (AI) và sản xuất robot tại bang Arizona (Hoa Kỳ). Dự án Crystal Land này có tổng mức đầu tư ước tính lên tới 1000 tỷ USD nếu được triển khai đầy đủ, theo báo cáo từ Bloomberg. Đây là một trong những kế hoạch đầu tư công nghệ lớn nhất từng được đề xuất tại Mỹ, với kỳ vọng biến Arizona trở thành một trung tâm công nghệ tương tự như vai trò của Thâm Quyến (Trung Quốc) trong chuỗi giá trị điện tử toàn cầu.

Mục tiêu chiến lược: AI, robot và sản xuất công nghệ cao

Crystal Land được định hình như một tổ hợp tích hợp gồm các nhà máy sản xuất robot công nghiệp ứng dụng AI, trung tâm phát triển hệ thống AI, dây chuyền sản xuất vi xử lý, cùng với các đơn vị nghiên cứu liên kết. Khu phức hợp này dự kiến sẽ có:

• Các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực robot và tự động hóa được tài trợ bởi Vision Fund (quỹ đầu tư của SoftBank), chẳng hạn như Agile Robots SE.
• Các đối tác chiến lược trong ngành bán dẫn, điển hình là TSMC (nhà sản xuất gia công chip hàng đầu thế giới, đang sản xuất chip AI cho NVIDIA) và Samsung Electronics.

Nếu được triển khai đầy đủ, dự án không chỉ tạo động lực cho nền công nghiệp AI tại Mỹ, mà còn góp phần giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng công nghệ cao tại châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Đài Loan.

Vấn đề hợp tác và tính khả thi

SoftBank đã tiến hành thảo luận với chính quyền Hoa Kỳ, bao gồm cả Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, để tìm kiếm các ưu đãi thuế và hỗ trợ chính sách ở cả cấp liên bang và tiểu bang. Tuy nhiên, TSMC hiện không có kế hoạch tham gia, theo nguồn tin nội bộ được Bloomberg trích dẫn. Nhà sản xuất bán dẫn lớn nhất toàn cầu hiện tại đang theo đuổi kế hoạch đầu tư riêng trị giá 165 tỷ USD vào các dự án tại Mỹ, không liên quan đến SoftBank.

Trong khi đó, Samsung Electronics đã được tiếp cận nhưng chưa đưa ra cam kết. Việc thiếu sự tham gia từ các đối tác sản xuất bán dẫn hàng đầu có thể là rào cản lớn đối với tính khả thi kỹ thuật và quy mô sản xuất của dự án Crystal Land.

Cấu trúc tài chính và mô hình triển khai

SoftBank đang cân nhắc áp dụng mô hình huy động vốn theo dự án (project-based financing) - thường được sử dụng cho các dự án hạ tầng như đường ống hoặc nhà máy điện. Mô hình này cho phép giảm áp lực vốn đầu tư ban đầu và chia sẻ rủi ro với các nhà đầu tư hoặc đối tác phát triển. SoftBank cũng áp dụng cách tiếp cận này với dự án trung tâm dữ liệu Stargate AI, phối hợp với OpenAI, Oracle và MGX (Abu Dhabi).

Ở thời điểm cuối tháng 3/2025, SoftBank có thanh khoản khoảng 3.4 nghìn tỷ yên (tương đương 23 tỷ USD). Để tăng nguồn vốn, công ty đã bán khoảng 25% cổ phần tại T-Mobile US, thu về 4.8 tỷ USD. Tổng tài sản ròng của tập đoàn đạt 25.7 nghìn tỷ yên (khoảng 176 tỷ USD), trong đó phần lớn đến từ Arm Holdings - công ty thiết kế vi xử lý mà SoftBank đang kiểm soát.

Rủi ro địa chính trị

Dự án Crystal Land không chỉ là một tham vọng công nghiệp thuần túy, mà còn mang tính chiến lược sâu sắc trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và cạnh tranh công nghệ Mỹ - Trung. Việc xây dựng năng lực sản xuất robot và AI tại Mỹ sẽ củng cố năng lực tự chủ công nghệ của Washington, giảm rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng và tạo nền tảng cho cạnh tranh lâu dài với các trung tâm công nghệ tại châu Á.

Tuy nhiên, rủi ro triển khai vẫn còn lớn:

• Thiếu sự tham gia trực tiếp từ các nhà sản xuất chip trụ cột (TSMC, Samsung) có thể khiến Crystal Land khó đạt được quy mô sản xuất tối ưu.
• Nguồn vốn khổng lồ lên tới 1000 tỷ USD khó khả thi trong bối cảnh lãi suất toàn cầu vẫn ở mức cao và thị trường tài chính biến động.
• Tính khả thi phụ thuộc vào chính sách hỗ trợ của chính phủ Mỹ, đặc biệt là ưu đãi thuế, cơ sở hạ tầng, và khung pháp lý cho các cụm công nghiệp công nghệ cao.

Đầu tư AI và cơ hội tái định hình thị trường

Crystal Land xuất hiện trong bối cảnh SoftBank đang mở rộng đầu tư vào AI với tốc độ nhanh chóng:

• 30 tỷ USD vào OpenAI - đối tác hàng đầu trong lĩnh vực mô hình ngôn ngữ lớn.
• 6.5 tỷ USD mua lại Ampere Computing - công ty chuyên phát triển vi xử lý ARM cho máy chủ đám mây.

Chuyên gia Melissa Otto (Visible Alpha) nhận định rằng, thay vì dồn vốn vào một siêu dự án duy nhất, SoftBank nên tập trung xây dựng hệ sinh thái hợp tác giữa nhà sản xuất, kỹ sư AI và các lĩnh vực ứng dụng như y tế, công nghiệp. Không bỏ hết trứng vào 1 rổ sẽ giúp tối ưu hiệu quả đầu tư và tăng tốc độ thương mại hóa công nghệ.

Tham vọng và thực tế

Crystal Land có thể là bước ngoặt cho ngành công nghiệp AI và robot tại Mỹ, nhưng chỉ khi SoftBank tìm được cách gắn kết lợi ích công - tư, huy động thành công nguồn vốn, đồng thời có sự tham gia thực chất từ các đối tác sản xuất công nghệ lõi. Nếu thất bại, đây có thể là ví dụ điển hình về một tham vọng công nghệ vượt quá khả năng tài chính và hiện thực chính sách. Tuy nhiên, nếu thành công, Crystal Land có thể là biểu tượng mới cho sự trỗi dậy của Mỹ trong cuộc đua AI toàn cầu, bên cạnh đó còn là đối trọng thực sự với chuỗi cung ứng công nghệ tại Trung Quốc.